بازخوانی مالیات بر ارزش افزوده از منظر شریعت اسلامی

بی تردید مالیات های متعارف بر مبانی اقتصاد متعارف مبتنی است و این واقعیت لزوماً به معنی سازگاری آن با مبانی نظام اقتصاد اسلامی نیست. این مقاله در راستای بررسی چالش هایی که از منظر اسلام برای منابع نظام مالیاتی متعارف مطرح شده یا می تواند مطرح گردد تدوین گردیده است و به طور خاص بر مالیات بر ارزش افزوده متمرکز است و این شبهه را بررسی می کند که «در مالیه اسلامی موردی را نمی توان یافت که بر مصرف، تکلیفی وضع شده باشد و حتی در مواردی مانند خمس ارباح مکاسب، مصرفِ متناسب با شأن (مؤنه) باعث تخفیف مالیاتی می گردد؛ در حالی که مالیات بر ارزش افزوده با تجمیع مالیات هایی که در حلقه های مختلف پرداخت می شود، در نهایت بر مصرف کننده نهایی تحمیل خواهد شد و حلقه های سابق می توانند با مراجعه به سازمان مالیاتی، مالیات پرداختی خود را استرداد نمایند. از این رو، باید بررسی شود که اولاً: آیا این ادعا صحیح است؟ و ثانیاً در صورت صحت، آیا با مبانی شریعت و خصوصاً مبانی و ویژگی های تکالیف مالی اسلامی، سازگاری دارد؟ در واقع در این مقاله، از یک سو انواع مختلف مالیات بر ارزش افزوده («تولیدی»، « درآمدی» و «مصرفی») و ویژگی ها، اهداف وضع و اخذ آن با دقت تبیین و استخراج گردیده است. از سوی دیگر، ویژگی های تکالیف مالی اسلامی نیز مورد کاوش دقیق قرار گرفته است. اگرچه با توجه به بررسی های صورت گرفته در این مقاله نمی توان بر ناسازگاری مالیات برارزش افزوده با آموزه های اسلامی صحه گذاشت لیکن با توجه به این استنباط منطقی که مالیات مذکور حداقل از یک تطابق کامل با آموزه های یاد شده بر خوردار نیست، پیشنهاداتی در خصوص نحوه تعامل با این موضوع در ساختار و اندازه مالیات برارزش افزوده ارائه شده است و آن اینکه با توجه به ویژگی های مثبت این مالیات در سایر ابعاد آن، اعمال آن با یک نرخ پایین با ساختار نظام مالیه دولت اسلامی مطابقت بیشتری دارد.